Dansçılarda Ortopedik Sorunlar

Kas iskelet sistemi yaralanmaları dansçılarda en sık rastlanan tıbbi sorunlardır. Değişik çalışmalarda, dansçıların %60-80‘inin en az bir kez dansa ara vermesini gerektirecek düzeyde yaralanma geçirdiği bildirilmiştir.

Müzisyenler ve dansçılar, meslek hastalıkları açısından, kariyerlerini olumsuz ekileyebilecek düzeyde risk altındadırlar. Zamanında tanı konmaz ve doğru tedavi edilmezse, kariyerlerine ara vermek, hatta sonlandırmak zorunda kalabilirler. Bu nedenle erken tanı, sanatçıların kariyerlerinden uzaklaşmadan sorunların çözülebilmesinde önemlidir.

Müzisyen ve dansçılarda ortopedik sorunların ilerlemesi beş evrede incelenmektedir:

Evre 1: Ağrı; ders, etüd, prova veya gösteri sonrasında oluşur. Performansı etkilemez.
Evre 2: Ağrı; ders, etüd, prova veya gösteri sırasında oluşur. Performansta kısıtlanmaya neden olmaz.
Evre 3: Ağrı; ders, etüd, prova veya gösteri sırasında oluşur. Ayrıca, günlük yaşantıyı da etkilemeye başlar. Sanatçı tekniğini değiştirmek veya çalışma süresini kısaltmak ihtiyacı duyar.
Evre 4: Ağrı; ders, etüd, prova veya gösteriye başlar başlamaz oluşur ve devam etmeye izin vermez. Günlük yaşantıyı ciddi şekilde etkiler.
Evre 5: Günlük tüm aktivitelerde ağrı vardır. Sanatçı; ders, etüd, prova ve gösterilere katılamaz.

Dansçılar ve müzisyenlerde kas iskelet sistemi yaralanmaları için bazı risk faktörleri vardır. Bunlar üç grupta incelenir:

Çevresel faktörler:
Sıcaklık, çalışılan alan, çalışılan alandaki eşyaların yerleşimi, kullanılan teknik malzeme ve bunların yerleşimi, zemin, aydınlatma.
Fiziksel faktörler:
Uygunsuz duruş (postür), kuvvetli ve tekrarlayan hareketler, uzun süreli çalışma, düşme ve çarpma, titreşim.
Kişisel faktörler:
Yaş ve cinsiyet, fiziksel yeterlilik (güç, esneklik, dayanıklılık), beslenme, postür, alışkanlıklar (sigara, alkol, vb), psikolojik stres, genel sağlık durumu ile ilgili faktörler (gebelik, diabet, osteoporoz).

Dansçılarda ve müzisyenlerde kas iskelet sistemi yaralanmalarında en sık karşılaşılan senaryo, tek bir risk faktörünün artması veya birden fazla risk faktörünün bir araya gelmesidir. Bunun yanında; performans kaygısı, yoğun çalışma ve gösteri programı, düzensiz ve yetersiz beslenme de yaralanmanın oluşmasında rol oynamaktadır.

Dansçılarda ve müzisyenlerde kas iskelet sistemi yaralanmaların önlenmesi iki aşamada olur:
1. Risk faktörlerinin kontrolu: Kişisel sınırları bilmek (fiziksel ve psikolojik beklentileri dengede tutmak), genel sağlık durumunu iyi düzeyde tutmak
2. Yaralanmanın erken belirtilerini fark edip önlem almak: Ağrı şiddeti evre 1 veya 2 düzeyindeyken önlem almak, profesyonel tıbbi yardım almak.
Ancak, dans ve müzik profesyonelleri genellikle ağrı evre 3 veya 4 düzeyine ulaşınca başvurmaktadırlar.

Dansçılarda Ortopedik Sorunlar

Kas iskelet sistemi yaralanmaları dansçılarda en sık rastlanan tıbbi sorunlardır. Değişik çalışmalarda, dansçıların %60-80‘inin en az bir kez dansa ara vermesini gerektirecek düzeyde yaralanma geçirdiği bildirilmiştir. Ayrıca dansçıların yarısı kronikleşmiş kas iskelet sistemi sorunlarından yakınmaktadır. Burada geç başlayan kas ağrılarından da söz etmek gerekir.

Geç başlayan kas ağrıları, zorlayıcı bir çalışma veya performansdan 24-36 saat sonra başlayan ve kas sertliği ile kendini belli eden bir tablodur. Bu tablo tamamen normaldir. Birkaç gün içerisinde kendiliğinden iyileşir. Bir kas veya bağ yaralanması sonucunda oluşan ağrı hemen başlar ve iyileşmesi çok daha uzun zaman alır.

Geç başlayan kas ağrılarıyla ilgili önemli bir ayrıntı, zaman zaman ilerlemekte olan bir sorunu maskeleyebileceğidir. Bu nedenle, uzamış ağrı varlığında hekime başvurmak doğru olur.

Dansçılarda yaralanmaya zemin hazırlayan faktörler:

• Erken yaşta (ergenlik öncesinde) ağır eğitim
• Uzun ve ağır provalar (yoğun program, yetersiz ısınma, bozuk zemin, soğuk ortam)
• “Pointe” pozisyonunda dans etmek
• Kullanılan ayakabının özellikleri
• Uygunsuz diyet

Kronikleşmiş yaralanmalarda yanlış dans tekniğinin rolü önemlidir. Dansçı, yaralanma sonrasında tedavi olsa bile, yanlış teknik nedeniyle tekrar tekrar yaralanır. Bu nedenle, uzun süre dans ile uğraşmayı planlayan dansçının doğru teknikle dans etmesi büyük önem taşımaktadır. Ayrıca; fiziksel, mental ve çevresel beklentiler de dans yaralanmalarının oluşmasında rol sahibi olabilir. Örneğin; dansçının yüksek beklentisi kaygıya, kaygılı ruh hali kas sertliğine yol açabilmekte, bunlar da yaralanma için zemin hazırlayabilmektedir. Bunların yanısıra, yaralanma sonrasında iyileşme döneminde proprioseptif tedavi uygulanmayan dansçılarda yeniden yaralanma oranı yüksektir.

Proprioseptif duyu (derin duyu); görmesek bile kaslarımız ve eklemlerimizin pozisyonu hakkında bilgi sahibi olmamızı sağlar, postür, denge ve koordinasyonda önemlidir.Yaralanma sonrası istirahat döneminde proprioseptif duyu zayıflar. Bu yönde tedavi uygulanmadığı koşullarda dansçı denge ve koordinasyon gerektiren hareketlerde zorluk yaşar, yeniden yaralanma riski yükselir.

Dans yaralanmaları; kas zorlanmaları, bağ yaralanmaları ve kemik zedelenmeleri olarak gruplanabilir. Yaralanmaların önemli bir kısmı; dönüşler, “pointe” pozisyonu, düşmeler ve ayağın perküsyon amaçlı kullanımı nedeniyle daha fazla yük altında olan alt ekstremitede gözlenmektedir.

Dans yaralanmalarının çoğu hor kullanma (overuse) veya yanlış teknik (misuse) yaralanmalarıdır.

Kronik yaralanmalardan en çok etkilenen bölgeler;

• boyun ve sırt (%29),
• ayak bileği (%20),
• diz (%17),
• uyluk ve bacak (%16),
• kalça, kasık, kaburgalar (%6),
• ayak ve ayak parmakları (%6),
• üst ekstremite (%6) olarak bildirilmiştir.

Dans yaralanmalarının önemli bir kısmı performans veya prova sırasında olmaktadır. Bu; dansçıların en çok performans ya da prova sırasında sınırlarını zorlaması, bu dönemlerde psikolojik gerginliğe bağlı kas spazmlarının daha fazla olması ile açıklanmaktadır. 

Yaralanma zamanına göre dağılım şöyledir: Performans (%32), prova (%28), çalışma (%16), değişik bölgelerde ve yavaş başlayan (%7), nedeni bilinmeyen (%17).

Dansçılar yaralanmanın erken belirtileri hakkında bilgi sahibi olmalıdır. Erken tanı ve tedavi, dansçının kariyerini etkileyebilecek düzeyde önemli bir konudur.

Dikkat edilmesi önerilen belirtiler şöyle sıralanabilir:

• Dans sırasında rahatsızlık hissi, ağrı, uyuşma, karıncalanma
• Hareketin kontrolünde zayıflık veya zorluk
• Eklem hareket açıklığında azalma veya eklem hareketlerinde sertlik
• Duruş değişikliği (omuz düşüklüğü, dik durmada zorlanma)
• Bölgesel şişkinlik